सोलापूर जिल्ह्याची ओळख
सोलापूर हा महाराष्ट्रातील ऐतिहासिक आणि सांस्कृतिकदृष्ट्या समृद्ध जिल्हा आहे. अनेक लोक असा समज करतात की सोलापूर हे नाव सोळा गावे यांच्याशी संबंधित आहे, पण सोलापूर किल्ल्यातील शिलालेखांनुसार पूर्वी या शहराला सोनलपूर आणि संदलपूर म्हणून ओळखले जात होते. क्षेत्रफळाच्या दृष्टीने सोलापूर हा महाराष्ट्रातील चौथा मोठा जिल्हा आहे.
सोलापूर हा विविध भाषा आणि संस्कृतींच्या संगमाचे ठिकाण आहे. येथे मराठीसोबत तेलगू आणि कन्नड या भाषांचाही मोठ्या प्रमाणावर वापर होतो. धार्मिक दृष्टिकोनातूनही सोलापूरचे विशेष महत्त्व आहे. येथील श्री सिद्धरामेश्वर मंदिर हे भाविकांचे एक प्रमुख तीर्थक्षेत्र मानले जाते.
इतिहासात सोलापूरचा आणखी एक महत्त्वाचा अध्याय आहे, तो म्हणजे भारताच्या स्वातंत्र्याच्या आधी काही काळ या शहराने स्वतंत्र अस्तित्व प्रस्थापित केले होते. महात्मा गांधी यांच्या मे १९३० मधील अटकेनंतर देशभरात, तसेच सोलापुरातही तीव्र आंदोलन उफाळले. या आंदोलनाला अधिक तीव्रता मिळाली आणि ब्रिटिश पोलिसांनी गोळीबार केला, ज्यात अनेक निष्पाप नागरिकांचे बलिदान झाले. संतप्त झालेल्या लोकांनी ब्रिटिश अधिकाऱ्यांना प्रतिकार केला आणि तीन दिवस—९ मे ते ११ मे १९३० या दरम्यान सोलापूर हे स्वतंत्र शहर होते! त्या काळात काँग्रेसच्या नेतृत्वाखाली येथे स्वशासन चालवले गेले. स्वातंत्र्यपूर्व काळातील हा एक अभूतपूर्व ऐतिहासिक प्रसंग होता.
सोलापूर हा औद्योगिक दृष्टिकोनातूनही महत्त्वाचा जिल्हा आहे. येथील चादरी आणि टॉवेल्स जगभर प्रसिद्ध आहेत. त्यांचा उत्कृष्ट दर्जा, नाजूक डिझाईन आणि टिकाऊपणा यामुळे त्यांची मागणी मोठ्या प्रमाणावर असते. औद्योगिक, आर्थिक आणि सांस्कृतिक वारसा लक्षात घेऊन सोलापूरला स्मार्ट सिटी मिशनमध्ये समाविष्ट करण्यात आले आहे.
इतिहास, उद्योग, आणि सांस्कृतिक विविधतेने समृद्ध असलेला सोलापूर जिल्हा महाराष्ट्राच्या प्रगतीमध्ये महत्त्वाची भूमिका बजावत आहे!
सोलापूरचा इतिहास
सोलापूरचा इतिहास अत्यंत समृद्ध आणि वैविध्यपूर्ण आहे. येथे आंध्रभृत्य, चालुक्य, राष्ट्रकूट, यादव आणि बहामनी अशा अनेक राजवटींनी राज्य केले आहे. परंपरेनुसार, सोलापूर हे नाव सोळा गावांपासून निर्माण झाले असे मानले जात होते, मात्र नव्या संशोधनानुसार ही कल्पना चुकीची ठरली आहे. मुस्लिम राजवटीत या शहराला “सोनलपूर” असे म्हणत असत, जे पुढे बदलत जाऊन “सोलापूर” झाले. नंतर ब्रिटिश राजवटीत या नावाचा अपभ्रंश होऊन “शोलापूर” असे उच्चारण प्रचलित झाले.
प्रशासनिक दृष्टिकोनातून पाहता, सध्याचा सोलापूर जिल्हा पूर्वी अहमदनगर, पुणे आणि सातारा जिल्ह्यांचा भाग होता. १८३८ मध्ये तो अहमदनगरच्या उपविभागात समाविष्ट करण्यात आला, त्यानंतर वेगवेगळ्या काळात पुनर्रचनेत बदल झाले. १८७१ मध्ये साताऱ्याच्या काही भागांचा समावेश करून सोलापूर जिल्ह्याची रचना करण्यात आली, तर १९५६ मध्ये तो मुंबई राज्याचा भाग बनला. १९६० मध्ये महाराष्ट्र राज्याची स्थापना झाल्यानंतर सोलापूर हा स्वतंत्र जिल्हा बनला.
सोलापूर भारताच्या स्वातंत्र्यलढ्यातही आगळेवेगळे स्थान राखून आहे. महात्मा गांधी यांच्या अटकेनंतर ९ मे ते ११ मे १९३० या कालावधीत, सोलापूर हे तीन दिवसांसाठी स्वतंत्र शहर होते! मोठ्या प्रमाणावर उठाव झाल्यामुळे ब्रिटिश अधिकारी शहर सोडून पळाले. इतकेच नव्हे, तर सोलापूर नगरपालिकेने १९३० मध्ये आपल्या इमारतीवर तिरंगा फडकवणारी भारतातील पहिली नगरपालिका होण्याचा मान मिळवला! महात्मा गांधींच्या दांडी यात्रेच्या प्रेरणेतून हा ऐतिहासिक निर्णय घेतला गेला.
इतिहास, स्वातंत्र्यलढा आणि प्रशासनिक महत्त्व यामुळे सोलापूर जिल्हा महाराष्ट्राच्या प्रगतीत महत्त्वाची भूमिका बजावत आहे!
सोलापूरमधील पर्यटन स्थळे
- धार्मिक स्थळे
१. श्री सिद्धरामेश्वर मंदिर
सोलापूरचे ग्रामदैवत मानले जाणारे श्री सिद्धरामेश्वर मंदिर हे शहराच्या मध्यभागी वसलेले आहे. या मंदिराच्या भोवती असलेल्या विस्तीर्ण जलाशयामुळे ते एका बेटासारखे दिसते. भगवान शंकराला समर्पित असलेले हे मंदिर केवळ श्रद्धेचे केंद्रच नाही, तर स्थापत्यकलेचाही उत्कृष्ट नमुना आहे. येथे दररोज असंख्य भाविक दर्शनासाठी येतात.
२. रुक्मिणी मंदिर
महाराष्ट्रातील सर्वात प्राचीन आणि पूजनीय मंदिरांपैकी एक असलेले रुक्मिणी मंदिर हे देवी रुक्मिणीला समर्पित आहे. भव्य सजावट आणि पवित्र वातावरणामुळे हे मंदिर आध्यात्मिक साधकांसाठी एक शांततादायी स्थळ आहे.
३. अक्कलकोट
सोलापूरपासून ३८ कि.मी. अंतरावर असलेले अक्कलकोट हे श्री स्वामी समर्थ महाराजांचे तीर्थस्थान म्हणून प्रसिद्ध आहे. स्वामी समर्थ यांना भगवान दत्तात्रेयांचे अवतार मानले जाते. या मंदिराचा परिसर प्राचीन वटवृक्षाभोवती विकसित झाला असून, देशभरातून लाखो भक्त येथे दर्शनासाठी येतात.
४. पंढरपूर
“दक्षिण काशी” म्हणून ओळखले जाणारे पंढरपूर हे भगवान विठ्ठल आणि देवी रुक्मिणी यांचे प्रमुख तीर्थक्षेत्र आहे. येथे दरवर्षी होणाऱ्या वारी उत्सवात लाखो भाविक सहभागी होतात, ज्यामुळे हे ठिकाण धार्मिक आणि सांस्कृतिकदृष्ट्या अत्यंत महत्त्वपूर्ण मानले जाते. - किल्ले
१. भुईकोट किल्ला
भुईकोट किल्ला हा सोलापूरमधील सर्वाधिक भेट दिल्या जाणाऱ्या ऐतिहासिक स्थळांपैकी एक आहे. त्याच्या अनोख्या रचनेमुळे आणि समृद्ध इतिहासामुळे तो पर्यटकांचे लक्ष वेधून घेतो. याशिवाय, हा किल्ला धार्मिकदृष्ट्याही महत्त्वपूर्ण मानला जातो आणि सोलापूरच्या वैभवशाली इतिहासाचा साक्षीदार आहे. - निसर्गरम्य स्थळे
१. उजनी धरण
१९८० मध्ये बांधलेले उजनी धरण हे सोलापूर जिल्ह्यातील एक महत्त्वाचे भूवैज्ञानिक आश्चर्य आहे. याच्या जलाशयाचा उपयोग शेतीसाठी पाणीपुरवठा, पिण्याचे पाणी, मत्स्य व्यवसाय आणि जलविद्युत निर्मितीसाठी केला जातो. त्याच्या निसर्गसौंदर्यामुळे हे ठिकाण पर्यटकांसाठी विशेष आकर्षण ठरते.
२. कांबर तलाव (मोती बाग तलाव)
कांबर तलाव, ज्याला मोती बाग तलाव असेही म्हणतात, हा निसर्गप्रेमी आणि पक्षी निरीक्षकांसाठी स्वर्गासमान आहे. येथे हंगामी स्थलांतरित पक्ष्यांचे मोठ्या प्रमाणावर आगमन होते, त्यामुळे वन्यजीव प्रेमींनी अवश्य भेट द्यावे असे ठिकाण आहे. - अन्य आकर्षणे
१. फ्रटेली वाइन्स
ज्यांना वाइनची आवड आहे, त्यांच्यासाठी फ्रटेली वाइन्स हे एक अनोखे ठिकाण आहे. येथे भारतीय आणि इटालियन वाइनमेकिंग परंपरांचा सुंदर संगम दिसून येतो. विशेषतः पावसाळ्यात, हे अद्भुत दृश्य तयार करतात, जिथे पर्यटक सिग्नेचर सान्जिओवेझ (Sangiovese) वाइन चा आस्वाद घेत निसर्गसौंदर्याचा आनंद घेऊ शकतात.
२. महात्मा गांधी प्राणिसंग्रहालय
हा सुस्थितीत ठेवलेला प्राणिसंग्रहालय विविध प्राणीप्रजातींसाठी ओळखला जातो. येथे मगर, वेगवेगळ्या जातींचे पक्षी आणि माकडे पाहायला मिळतात. स्वच्छ आणि हिरवाईने भरलेले वातावरण यामुळे कुटुंबांसाठी निसर्ग आणि वन्यजीवांना पाहण्यासाठी हे एक उत्कृष्ट ठिकाण ठरते.
३. ग्रेट इंडियन बस्टर्ड अभयारण्य (Great Indian Bustard Sanctuary)
सोलापूरच्या उपनगरात वसलेले हे अभयारण्य लुप्तप्राय ग्रेट इंडियन बस्टर्ड पक्ष्याच्या संवर्धनासाठी महत्त्वाचे ठिकाण आहे. हे पक्षी येथे हिवाळी स्थलांतर आणि प्रजननासाठी येतात, त्यामुळे त्यांना त्यांच्या नैसर्गिक अधिवासात पाहण्याची सुवर्णसंधी येथे मिळते.
सोलापूरमधील ही आकर्षणे निसर्ग, वन्यजीव आणि संस्कृती यांचा अनोखा संगम दर्शवतात, ज्यामुळे पर्यटकांना विविधरंगी अनुभव मिळतो!
भेट देण्यासाठी उत्तम काळ
| हंगाम | महिने | हवामान परिस्थिती | शिफारस |
| हिवाळा | ऑक्टोबर – मार्च | आल्हाददायक हवामान, कमी आर्द्रता, फिरण्यासाठी उत्तम | ✅ सर्वोत्तम काळ |
| उन्हाळा | एप्रिल – जून | खूप उष्ण आणि दमट हवामान, प्रवासासाठी अस्वस्थ | ❌ टाळावे |
| पावसाळा | जुलै – सप्टेंबर | थंड हवामान, पण जोरदार पाऊस प्रवासात अडथळा आणू शकतो | ⚠️ काळजीपूर्वक प्रवास करा |
सोलापूर जिल्ह्याला का भेट द्यावी?
सोलापूर हे महाराष्ट्रातील ऐतिहासिक आणि सांस्कृतिक वारसा जपणारे शहर असून, प्रवासप्रेमींसाठी एक अनोखी पर्यटनस्थळ आहे. येथे धार्मिक स्थळांपासून ऐतिहासिक किल्ल्यांपर्यंत आणि निसर्गरम्य स्थळांपासून वन्यजीव अभयारण्यांपर्यंत विविध पर्याय उपलब्ध आहेत. श्री सिद्धरामेश्वर मंदिर, पंढरपूर आणि अक्कलकोट यांसारखी तीर्थस्थळे भाविकांसाठी आकर्षणाचे केंद्र आहेत, तर भुईकोट किल्ला इतिहासप्रेमींना भुरळ घालतो. कांबर तलाव आणि उज्जनी धरण निसर्गप्रेमींसाठी शांततेचे ठिकाण आहे, तर ग्रेट इंडियन बस्टर्ड अभयारण्य आणि महात्मा गांधी प्राणिसंग्रहालय वन्यजीव प्रेमींसाठी उत्तम पर्याय आहेत. सोलापूरचे जगप्रसिद्ध सोलापूरी चादरी आणि टॉवेल्स येथील पारंपरिक उद्योगधंद्यांची ओळख आहेत. आधुनिक विकासाच्या दिशेने वाटचाल करत असलेल्या या शहराचा स्मार्ट सिटी मिशनमध्ये समावेश झालेला आहे. इतिहास, अध्यात्म आणि साहसाचा अनोखा संगम अनुभवायचा असल्यास, सोलापूरची सफर तुमच्या ट्रॅव्हल बकेट लिस्टमध्ये असायलाच हवी!
Travel Essentials
Here are the travel essentials one should know
Top Attractions
Discover the beauty and culture of Maharashtra through our curated experiences
Siddheshwar Temple
The temple was constructed by a devoted disciple of Sri Mallikarjuna. Sri Mallikarjuna belonged to Srisailam and was a disciple of Shri Siddharameshwar.
Naldurg Fort
The fort of Naldurg is located about 45 km away from Solapur and is a famous historic monument. It is located in the Osmanabad District in the state of Maharashtra. The fort was earlier called Yeral, when it belonged to the Bahmani Sultans before it was passed on to the Mughal Empire.
Chand Bawdi
Chand Bawdi was built by Ali Adil Shah in 1557. It is a tank near the eastern boundary of Bijapur and took nearly three years to be built. After the decline of the Vijayanagar Empire, many people initiated new settlements in Bijapur.
Gol Gumbad
Gol Gumbad literally translates to ‘Rose Dome’ and draws its reference from the lotus and rose petals that surround the base of the dome.
Asar Mahal
The Asar Mahal served as the Hall of Justice for the reigning kingdom at that time. Apart from the Hall of Justice, Asar Mahal also served as a unique place to preserve hair from the Prophet’s beard.
Moti Baug tank
The Moti Baug tank is also locally referred to as the Kambar Talao Lake and is a great bird- watching centre in the district of Solapur. This spot is a huge hit among nature lovers and bird watchers who visit to observe the many migratory birds that make Moti Baug Lake their temporary haven.
Revanisiddheshwar Mandir
The Revanisiddheshwar Mandir (Temple) in the Solapur district is an old place of worship and is situated near the Great Indian Bustard Sanctuary in Nannaj and the Moti Baug Talao (Lake). The combination of the three major attractions holds great potential to be converted into a tourist hotspot – an International Bird Park to be precise.
Bhuikot Fort
The Bhuikot Fort is a major attraction around Solapur. It was built during the period of rule under the Bahamani Dynasty in the medieval times – the 14th Century AD to be precise. History records that Aurangzeb spent quite some time in this fort.
Kudal Sangam
Kudal Sangam is home to the oldest temple, whose construction is inspired by the Hemadpanthi style of architecture.
Bara Kaman
The Bara Kaman is a mausoleum that was built in 1672. It was earlier known as Ali Roza. However, once Shah Nawab took over the region of Solapur, he renamed it to Bara Kaman. The reason behind this name is that Bara Kaman was the twelfth monument built under his reign.
